Ο θαυμασμός του ανθρώπου για τον κόσμο των μανιταριών και η ενασχόληση του με αυτά υπάρχει και διαρκώς αναπτύσσεται, εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Η γνώση της θεραπευτικής χρήσης των μανιταριών αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στις ασιατικές χώρες, όπου έχει διασωθεί ένα συμπαγές σώμα γνώσης σε σχέση με την θεραπευτική τους χρήση στο πέρασμα των αιώνων. Σκόρπιες αναφορές υπάρχουν και σε έργα αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων γιατρών, όπως ο Ιπποκράτης, ο Πλίνιος, ο Διοσκουρίδης και ο Γαληνός. Μέρος της παραδοσιακής γνώσης σε σχέση με την θεραπευτική χρήση των μανιταριών διασώζεται στην Σιβηρία, την Σκανδιναβία και τα έθνη των ιθαγενών της Αμερικής.Η πιο αρχαία καταγραφή παρουσίας των μανιταριών σε ανθρώπινη κοινότητα βρίσκεται σε σπήλαιο του πάρκου Τασιλί ν’ Αντζέρ στην έρημο της Σαχάρας. Το πάρκο βρίσκεται στο έδαφος της Αλγερίας και έχει χαρακτηριστεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομίας από την Unesco. Οι τοιχογραφίες του σπηλαίου χρονολογούνται μεταξύ του 9.000-7.000 π.Χ. και παρουσιάζουν ξεκάθαρα τελετουργική χρήση παραισθησιογόνων μανιταριών. Τοιχογραφίες που πιθανότατα συνδέονται με τελετουργική χρήση μανιταριών έχουν βρεθεί και στο συγκρότημα σπηλαίων της περιοχής Selva Pascuala στην Ισπανία. Οι τοιχογραφίες έχουν χρονολογηθεί στα 6.000 με 8.000 χρόνια π.Χ. σε ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα-14.
Γνωστή είναι επίσης, η περίπτωση της ανακάλυψης του Otzi, της παγωμένης μούμιας ενός ανθρώπου που έζησε γύρω στο 3.400 με 3.100 π.Χ. και έφερε επάνω του δύο μανιτάρια, τα οποία υπάρχει πιθανότητα να χρησιμοποιούσε για τις αντιελμινθικές τους ιδιότητες, δεδομένου ότι έπασχε από παράσιτα του εντέρου.
Μία από τις πιο παλιές θεραπευτικές χρήσεις των μικρομυκήτων είναι η χρήση της μούχλας σε μολυσμένες πληγές. Πολλοί λαοί είχαν ανακαλύψει την ιδέα που οδήγησε στην συστηματική παραγωγή αντιβιοτικών με τον τρόπο που γίνεται στις δυτικές κοινωνίες, χιλιάδες χρόνια πριν την καταγραφή της αντιβιοτικής δράσης της πενικιλίνης σε εργαστηριακούς δίσκους. Πιο γνωστοί σε εμάς είναι οι Άραβες, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν την μούχλα που αναπτύσσονταν στις σέλες των αλόγων για να θεραπεύσουν τις πληγές των αγαπημένων τους ζώων. Στην άλλη μεριά του Ατλαντικού, οι Τσερόκι έπαιρναν βελανίδια, τα έβαζαν σε νερό και τα άφηναν να μουχλιάσουν. Περίμεναν να δημιουργηθεί ένα δεύτερο στρώμα μούχλας, οι μύκητες του οποίου, σκότωναν τα βακτήρια που είχαν αρχικά αναπτυχθεί. Έπαιρναν αυτή τη μούχλα και την τοποθετούσαν πάνω σε μολυσμένες πληγές για τις αντισηπτικές της ιδιότητες.
Η σύγχρονη έρευνα σε σχέση με την θεραπευτική χρήση των μανιταριών έχει εστιάσει κυρίως στην μελέτη των πολυσακχαριτών που περιέχουν, ουσίες γνωστές και ως β-γλυκάνες. Οι πολυσακχαρίτες είναι είδος υδατανθράκων και έχουν την μορφή μακριάς αλυσίδας μορίων γλυκόζης. Τα μέρη τους μπορεί να είναι απλά σάκχαρα ή σύνθετα παράγωγα τους. Οι β-γλυκάνες περιέχουν απλά σάκχαρα ως μέρη τους, τα οποία όμως βρίσκουμε σε διαφορετικούς συνδυασμούς. Οι πολυσακχαρίτες των μανιταριών είναι γνωστοί για την επίδραση τους στο ανοσοποιητικό σύστημα, και κυρίως, για τις ανοσορυθμιστικές τους ιδιότητες.
Τα βότανα με ανοσορυθμιστικές ιδιότητες μπορούν σε βάθος χρόνου και με συστηματική χρήση να εξισορροπήσουν την λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, ανεξάρτητα από το είδος της διαταραχής που εμφανίζει. Αν το ανοσοποιητικό είναι υποτονικό και για παράδειγμα, το άτομο εμφανίζει συχνά κρυολογήματα ή άλλου τύπου λοιμώξεις, τα ανοσορυθμιστικά βότανα βοηθούν στην ενδυνάμωση της λειτουργίας του. Αν το άτομο εμφανίζει συχνές αλλεργίες και το ανοσοποιητικό του σύστημα βρίσκεται σε μία κατάσταση υπερδιέγερσης, τα βότανα της κατηγορίας αυτής μπορούν να βοηθήσουν να σταματήσει μία σειρά χημικών διεργασιών που προκαλούν την έντονη αυτή αντίδραση. Εάν η λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος έχει απορρυθμιστεί, όπως στην περίπτωση των αυτοάνοσων νοσημάτων, τα βότανα με ανοσορυθμιστικές ιδιότητες μπορούν και πάλι να βοηθήσουν να επανέλθει το ανοσοποιητικό σύστημα πιο κοντά στην φυσιολογική του λειτουργία.
Τα μανιτάρια με ανοσορυθμιστικές ιδιότητες και γενικότερα, τα βότανα που εμπίπτουν στην κατηγορία αυτή, μπαίνουν πάντα σε οποιοδήποτε θεραπευτικό πρωτόκολλο έχει σαν στόχο την καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού, ανεξαρτήτως της αιτίας που προκαλεί το πρόβλημα. Είναι όλα ασφαλή για μακρόχρονη χρήση και ουσιαστικά, μόνο με μακρόχρονη σταθερή χρήση αποδίδουν τα ευεργετικά αποτελέσματα τους. Τα θεραπευτικά μανιτάρια της ομάδας αυτής μπορούν να χρησιμοποιηθούν και προληπτικά, όταν δεν υπάρχει κάποιος εμφανής συγκεκριμένος λόγος, αλλά μας ενδιαφέρει να συντηρήσουμε μακροπρόθεσμα την καλή υγεία του ανοσοποιητικού συστήματος, και του οργανισμού μας, γενικά.
Καλό είναι να έχουμε υπόψη μας ότι όλα τα βότανα που τονώνουν το ανοσοποιητικό δεν είναι απαραίτητα ανοσορυθμιστικά. Για παράδειγμα, η γνωστή σε όλους μας Εχινάκεια είναι ένα ανοσοδιεγερτικό βότανο, η χρήση του οποίου έχει νόημα μόνο στο ξεκίνημα μίας λοίμωξης ή προληπτικά, αν βρεθούμε σε συνθήκες όπου υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να κολλήσουμε κάποιον ιό ή μικρόβιο, όπως πριν από μία επέμβαση, σε μία επίσκεψη στο νοσοκομείο ή σε ένα ταξίδι με αεροπλάνο. Η χρήση των ανοσοδιεγερτικών βοτάνων έχει νόημα μόνο για πολύ συγκεκριμένους λόγους, για περιορισμένο χρονικό διάστημα και εφόσον, λαμβάνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα μέσα στην ημέρα. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι η δράση της Εχινάκειας ολοκληρώνεται τέσσερεις ώρες μετά την λήψη της. Η ενδεδειγμένη λοιπόν, χρήση της είναι στο πρώτο σύμπτωμα ίωσης ή κρυολογήματος, παίρνουμε μικρές δόσεις, ανά τρεις με τέσσερεις ώρες, για μερικές μέρες. Σταθερή χρήση της Εχινάκειας στο πλαίσιο ενός θεραπευτικού πρωτοκόλλου μπορεί να γίνει για άλλες ιδιότητες που έχει, όπως για παράδειγμα, ως ένα καλό λεμφαγωγό βότανο, αλλά όχι για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος.
Η διάκριση ανάμεσα στα ανοσοδιεγερτικά και ανοσορυθμιστικά βότανα είναι πολύ ουσιαστική για τις επιλογές μας στην καθημερινή οικιακή χρήση των βοτάνων και ελπίζω, το παραπάνω παράδειγμα να βοήθησε να γίνει κατανοητή. Η ενίσχυση του ανοσοποιητικού μας για την αντιμετώπιση των χειμωνιάτικων ιώσεων ξεκινά στις αρχές του φθινοπώρου και συνεχίζεται για ολόκληρο τον χειμώνα με καθημερινή σταθερή λήψη ανοσορυθμιστικών βοτάνων, όπως τα μανιτάρια Γανόδερμα, Λεντινούλα, Γκρίφολα, Τσάγκα κλπ. και βότανα όπως, ο Αστράγαλος, το Τζίνσενγκ, το Ασβαγκάντα, το Τούλσι ή Ιερός Βασιλικός, το βότανο Σισάντρα, οι καρποί Σαμπούκου κλπ.
Μία καινούρια διάκριση πρέπει να γίνει εδώ ανάμεσα στα ανοσορυθμιστικά βότανα και τα προσαρμογόνα βότανα που έχουν αναφερθεί στην παραπάνω λίστα. Όλα τα προσαρμογόνα βότανα έχουν ανοσορυθμιστικές ιδιότητες, αλλά όλα τα βότανα με ανοσορυθμιστικές ιδιότητες δεν είναι απαραίτητα προσαρμογόνα. Ο όρος αναλύεται διεξοδικά στην ανάρτηση για τον Κορδιοκέφαλο, η οποία θα ανέβει σύντομα.
Ο ανθρώπινος οργανισμός δεν μπορεί να διασπάσει τις β-γλυκάνες και για αυτό, η κατανάλωση των θεραπευτικών μανιταριών ως τροφή δεν έχει επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα. Αυτό το οποίο μπορεί να προσφέρει η συστηματική κατανάλωση μανιταριών πλούσιων σε β-γλυκάνες (δύο με τρεις φορές την εβδομάδα) ως γεύμα είναι η μείωση της χοληστερόλης του αίματος. Ένα μανιτάρι που μπορεί εύκολα να αποτελέσει μέρος της διατροφής μας για αυτό το σκοπό, είναι το Πλευρώτους.
Οι μακριές αλυσίδες των πολυσακχαριτών είναι υδατοδιαλυτές ενώσεις και ο καλύτερος τρόπος για να τις κάνουμε διαθέσιμες στον οργανισμό μας είναι η εκχύλιση των μανιταριών σε νερό, με πολύωρο βράσιμο, σε χαμηλή φωτιά. Ένας εύκολα εφικτός χρόνος με ικανοποιητικά αποτελέσματα για σπιτικές παρασκευές είναι 4-6 ώρες βρασμού σε θερμοκρασία που να δημιουργεί ελαφρά ρυτίδωση στην επιφάνεια του νερού. Ο ζωμός που προκύπτει μπορεί να καταναλωθεί σαν αφέψημα, να αποτελέσει την βάση για μία σούπα ή ένα ριζότο ή την βάση για ένα βάμμα μανιταριών. Ο ζωμός αυτός μπορεί να συντηρηθεί μέχρι 24 ώρες στο ψυγείο. Επόμενη επιλογή είναι να τον χωρίσουμε σε μερίδες ή να γεμίσουμε παγοθήκες και να τον συντηρήσουμε για μεγαλύτερο διάστημα στην κατάψυξη. Εκτός ψυγείου μπορεί να συντηρηθεί μόνο με την μορφή βάμματος, το οποίο παρασκευάζεται με την προσθήκη ποσοστού 20-25% αιθυλικής αλκοόλης 95 βαθμών. Η αιθυλική αλκοόλη διασπά τους πολυσακχαρίτες και το ποσοστό αυτό θεωρείται ότι έχει την δυνατότητα να συντηρήσει το βάμμα εκτός ψυγείου, διατηρώντας τις ιδιότητες του για μία περίοδο περίπου έξι μηνών. Όλα τα βάμματα μανιταριών έχουν μικρή διάρκεια ζωής γιατί στο πέρασμα του χρόνου, το αλκοόλ θα διασπάσει τελικά, τις αλυσίδες των πολυσακχαριτών σε ποσοστό που οι ιδιότητες τους δεν θα θεωρούνται πια δεδομένες.
Τα μανιτάρια που περιέχουν μεγάλα ποσοστά από β-γλυκάνες συγκροτούν την ομάδα μανιταριών με ανοσορυθμιστικές, αντιαλλεργικές και αντικαρκινικές ιδιότητες. Τα πιο γνωστά μανιτάρια στην κατηγορία αυτή είναι το Τσάγκα, το Γανόδερμα, η Γκρίφολα, ο Κορδιοκέφαλος, η Λεντινούλα και ο Τραμέτης.
Πολλά από τα παραπάνω μανιτάρια αποτελούν συστατικό στις φόρμουλες Fu Zheng. Οι φόρμουλες αυτές χρησιμοποιούνται στα κινέζικα νοσοκομεία, παράλληλα με την χημειοθεραπεία, για να μειώσουν τις παρενέργειες της, να βοηθήσουν στην καταπολέμηση των καρκινικών όγκων, να ρυθμίσουν την λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και να μειώσουν την καχεξία που προκαλεί ο καρκίνος.
Μία άλλη σημαντική κατηγορία ουσιών που συναντάμε στα θεραπευτικά μανιτάρια είναι τα τερπενοειδή. Τα τερπενοειδή ή τερπίνες αναγνωρίστηκαν και καταγράφηκαν για πρώτη φορά, στο τερεβινθέλαιο ή νέφτι, το οποίο λαμβάνεται με απόσταξη του ρετσινιού της κοκορεβυθιάς (Pistacia terebinthus). Είναι οργανικές ενώσεις με μεγάλο εύρος χημικής ποικιλότητας που είναι περισσότερο γνωστές ως δομικά στοιχεία των αιθέριων ελαίων.
Όλο και περισσότερες έρευνες δείχνουν ότι τα μανιτάρια αποτελούν μία πηγή τερπενοειδών που η ανθρωπότητα δεν γνωρίζει ακόμα καλά, αλλά που έχει πολλά υποσχόμενες θεραπευτικές ιδιότητες. Κάποια μανιτάρια, όπως το Τσάγκα, που περιέχουν σε μεγάλα ποσοστά τερπενοειδή, πιο συγκεκριμένα τα τριτερπένια, σε συνδυασμό με φαινολικές ενώσεις χρωστούν στον συνδυασμό αυτό, την ισχυρή αντιφλεγμονώδη δράσης τους.
Τα τερπενοειδή είναι επιπλέον, γνωστά για τις αντιικές και αντιβακτηριακές ιδιότητες τους, καθώς και για την ικανότητα τους να προλαμβάνουν την υπερβολική αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος σε παθογόνους εισβολείς.
Η ταξινόμηση αυτή δεν είναι περιοριστική. Έχει σκοπό να μας βοηθήσει να κινούμαστε πιο λειτουργικά μέσα στα δεδομένα μας, αλλά ανά πάσα στιγμή πρέπει να είμαστε έτοιμοι να την διευρύνουμε, να την ανατρέψουμε ή ακόμα, και να την καταργήσουμε. Πολλά θεραπευτικά μανιτάρια δεν θα χωρέσουν απόλυτα σε μία κατηγορία, και κυρίως, κάθε μανιτάρι που μπαίνει σε μία κατηγορία είναι πολλά παραπάνω από ότι προσδιορίζει η κατηγορία αυτή ή μπορεί το κύριο χαρακτηριστικό του να το κατατάσσει σε μία κατηγορία, αλλά οι υπόλοιπες ιδιότητες του να το κατατάσσουν ταυτόχρονα και σε άλλες.
Γενικά, ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε αυτές τις «υπόλοιπες ιδιότητες» που παίζουν πολύ ουσιαστικό ρόλο στις επιλογές μας. Αν λοιπόν, θέλω να τονώσω το ανοσοποιητικό μου σύστημα θα πάω στην κατηγορία των μανιταριών με τις ανοσορυθμιστικές ιδιότητες. Αν όμως, η λειτουργία του ανοσοποιητικού μου συστήματος έχει πέσει γιατί περνάω μία απαιτητική περίοδο με έντονο στρες και κούραση, θα επιλέξω ένα μανιτάρι που να έχει ανοσορυθμιστικές, ηρεμιστικές και προσαρμογόνες ιδιότητες ταυτόχρονα. Έτσι, τώρα περιορίζω τις επιλογές μου σε μανιτάρια όπως ο Κορδιοκέφαλος ή το Γανόδερμα. Αν, το πεσμένο ανοσοποιητικό μου έχει σαν σύμπτωμα συχνές λοιμώξεις του αναπνευστικού, τότε από τα δύο παραπάνω, θα επιλέξω τον Κορδιοκέφαλο, που ενισχύει ταυτόχρονα την λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος. Αντίστοιχα, αν χρειάζομαι ένα μανιτάρι με ανοσορυθμιστικές και ηρεμιστικές ιδιότητες, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζω έντονη ξηρότητα με δυσκοιλιότητα, στεγνά μάτια, σκασμένο δέρμα και ξηροστομία, θα αποφύγω να επιλέξω την Πόρια που θα αποστραγγίσει και την ελάχιστη υγρασία που έχει μείνε στον οργανισμό μου, αλλά θα συνδυάσω ίσως, το Γανόδερμα με την Τρεμίσκη, για ένα όσο το δυνατόν καλύτερο αποτέλεσμα.
Οι συνδυασμοί των βοτάνων ή των μανιταριών στην συγκεκριμένη περίπτωση, μας βοηθούν να προσεγγίζουμε τον στόχο μας από περισσότερες πλευρές, έχοντας έτσι καλύτερα αποτελέσματα και να εξισορροπούμε καλύτερα τις ιδιότητες και τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά τους (θερμό, ψυχρό, ενυδατικό, ξηρό), αποφεύγοντας την υπερβολή, και τις όποιες αρνητικές συνέπειες θα μπορούσε να επιφέρει. Οι έξυπνοι συνδυασμοί που χρειάζονται μελέτη και γνώση για να προκύψουν, δυναμοποιούν τα αποτελέσματα (ένα και ένα δεν κάνει πια δύο, αλλά ίσως τρία, τέσσερα και πολύ παραπάνω) τόσο στο επίπεδο της θεραπείας, όσο και στο επίπεδο της ασφάλειας.